Βρασίδας Καραλής: «Κάποτε οι Έλληνοι ήτανε γίγαντες και θεριά και δράκοι»

BOOK CORNER  | Ενημ. 01/10/2024, 10:13

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο Διονύσης Μαρίνος για το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Σφερδούκλια στο κεφάλι» (Τα ιστορήματα της Διονυσίας).

Από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Σφερδούκλια στο κεφάλι» (εκδ. Δώμα). Image: BookPress

v

ΣΠΕΡΔΟΥΚΛΙ είναι ο ασφόδελος, το λουλούδι των νεκρών. Στο μικρό, πλην μεστό, βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Σφερδούκλια στο κεφάλι» (εκδ. Δώμα), κυκλοφορούν πολλοί νεκροί μεταξύ των ζωντανών. Μπορεί στον δικό μας, λογοκρατούμενο κόσμο, κάτι τέτοιο να θυμίζει σεκάνς από ταινία τρόμου, για γυναίκες όμως σαν τη Διονυσία –την ηρωίδα του βιβλίου– που καταδύεται με ευκολία στα βάθη των πραγμάτων του κόσμου (του πάνω και του κάτω), οι νεκροί όχι μόνο δεν φεύγουν ποτέ από κοντά μας, αλλά συνεχώς μας ελέγχουν, μας τιμωρούν ή μας συντροφεύουν.

Η Διονυσία, η γιαγιά του Βρασίδα Καραλή από την Κρέστενα του Νομού Ηλείας, διαθέτει τη δύναμη να «διαταράξει» το αστικοποιημένο μας σήμερα με τον λόγο της. Εύκολα μπορεί να ξεπέσει ένα τέτοιο βιβλίο (βουτιά σε μια προνεωτερική εποχή) στο φολκλόρ, την ηθογραφία ή σε μια νοσταλγική διάθεση που προσδίδει στο παρελθόν πάντα ένα θετικό πρόσημο, μόνο και μόνο για να καταδείξει πως το σήμερα είναι αβίωτο.

Μια αφήγηση, που, όσο κι αν απέχει έτη φωτός από τη σημερινή εποχή, σε αγγίζει με το θάλπος της αυθεντικής εκφοράς του λόγου, τη θυμοσοφία, την αλήθεια και το κοίτασμα του παρελθόντος που έρχεται να νοηματοδοτήσει το παρόν.
ν

ν

Οι εξωτερικές παρεμβολές

Η αντίσταση σε αυτές τις ευκολίες είναι η μεταφορά της αφήγησης δίχως περαιτέρω σημειώσεις, δίχως σχολιασμούς, δίχως την εξωτερική παρεμβολή του συγγραφέα που θα έρθει να χρωματίσει κάτι που από μόνο διαλάμπει.

Όπως έπραξε ο Σωτήρης Δημητρίου στο βιβλίο του «Ουρανός απ’ άλλους τόπους» (εκδ. Πατάκη) με την εκατοντάχρονη Αλέξω ν’ αναθυμάται τα πάθη της ζωής της στην Ήπειρο, έτσι και ο Βρασίδας Καραλής αφήνει τη Διονυσία να πει τα δικά της ιστορήματα. Να μιλήσει για τα δαιμόνια (τους θεούς), τον κακορίζικο Βενιζέλο, τον άντρα της που δεν θέλει να τον βλέπει μπροστά της, τις δύσκολες στιγμές της Κατοχής, τις κακουργίες, αλλά και τις καλοσύνες των ανθρώπων που γνώρισε, τα τελώνια και τους νεκρούς που ορίζουν πάντα τις ημέρες των ζώντων.

Πάνω από όλα, να μιλήσει για μια εποχή που για τον εγγονό της είναι ξένη, αλλά για εκείνη έχει δραστική ισχύ, κανοναρχώντας τη ζωής της. Μια ζωή, όμως, που όπως δηλώνει και ο τίτλος του βιβλίου, κινείται πάντα στο μεταίχμιο του εδώ και του επέκεινα.
ν

Ο Βρασίδας Καραλής (1960) γεννήθηκε στην Κρέστενα. Είναι Καθη­γητής Βυζαντινών και Νεο­ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Σύδνεϋ. Έχει μεταφράσει Βυζαντινούς ιστορικούς και αυστραλιανή λογοτεχνία στα νέα ελληνικά και έχει δημοσιεύσει μελέτες όπως: Ο Νίκος Καζαντζάκης και το παλίμψηστο της ιστορίας (1994), Για τον Ανδρέα Αγγελάκη (2003), Αναγνώσεις σολωμικών κειμένων (2004). Στα αγγλικά έχει δημοσιεύσει μεταξύ άλλων τα: Realism in Greek Cinema (2017), The Cine­matic Language of Theo Angelopoulos (2022), Theo Angelopoulos: Filmmaker and Philosopher (2023), και έχει επιμεληθεί συλλογικούς τόμους για τον Μάρτιν Χάιντεγκερ, τη Χάννα Άρεντ και τον Κορνήλιο Καστοριά­δη. Kυκλοφορεί επίσης το βιβλίο του Ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου (Δώμα) (2023) και Αποχαιρετισμός στον Ρόμπερτ (Εκδ. Δύο Δέκα).

ν

Τυπικό δείγμα

Ένα τυπικό δείγμα γυναίκα εκείνης της περιόδου που μπορεί να φαντάζει εκ πρώτης όψεως αφημένη στους ανέμους της μεγάλης ιστορίας, η ίδια, όμως, διαθέτοντας πηγαία σοφία που δεν χρειάζεται αποδείξεις και ονόματα, καταφέρνει να δώσει νόημα και αξία στη μικρή ζωή της. Η Διονυσία είναι αγράμματη, αλλά όχι απαίδευτη. Ακούει τον «Ρωτόκριτο» και συγκινείται. Ενδιαφέρεται για τη Χαλιμά και τον Ονειροκρίτη. Αυτές είναι οι δικές της γραπτές αναφορές κι ας μην μπορεί να τις διατρέξει μόνη της.

Οι διηγήσεις της, τα ιστορήματά της, όπως λέει η ίδια, δεν έχουν συνοχή, αλλά μοιάζουν με σπαράγματα μιας μνήμης που σαλεύει συνεχώς. Εμπλέκει διαφορετικούς χρόνους, τόπους και πρόσωπα. Ακόμη κι έτσι, το νόημα βγαίνει διότι ο σκοπός της δεν είναι να ορίσει κάτι με φιλολογική ευταξία, αλλά να αφήσει από μέσα της να αναβλύσει το σκούρο νερό του παρελθόντος.

Λέξεις από χώμα

Οι λέξεις της έχουν την ποιητικότητα που περιμένεις. Είναι ζυμωμένες με το νοτισμένο χώμα, τις μυρωδιές των φυτών, τις ανάσες των ζώων, την παγωνιά των τεθνεώτων, τη θλίψη γι’ αυτούς που χάθηκαν και των λίγων αγγιγμάτων χαράς που της έδωσε η ζυγαριά της ζωής.

Ένα τέτοιο κείμενο, λοιπόν, δεν το κρίνεις για τη φιλολογική του αρτιότητα ή για τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν ώστε να σχηματοποιηθεί, αλλά για τον τρόπο που εισχωρεί μέσα σου, σε κάνει να αισθανθείς λιγότερο ξένος με κάτι που δεν έζησες και δεν γνώρισες.

Αυτή είναι, άλλωστε, η δύναμη των λέξεων που εκφέρονται αυθεντικά. Κι εδώ υπάρχει μια μορφή αυθεντικότητας που σε σκεπάζει με φροντίδα, ακόμη κι αν περιλαμβάνει τραγωδίες, θανάτους, δυσκολίες και πάθη. Όλα της ζωής είναι, άλλωστε.

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Με κάθε αφήγηση άλλαζε λεπτομέρειες. Μόνο τον Βενιζέλο δεν τον συγχώρεσε ποτέ. Πίσσα και φωτιά στο όνομά του μέχρι τέλους. Τα ιστορήματα, όπως τα έλεγε η Διονυσία, δεν σταματούσαν. Τα ξέρω όλα για τη γιαγιά μου, έλεγε. Κι εκείνη απ’ τη γιαγιά της. Τι θες να μάθεις; Για τόπους ή για ανθρώπους; Όλα έχουνε τα ιστορικά τους. Πάνω απ’ όλα οι Έλληνοι.

Οι Έλληνες, γιαγιά, έλεγα.

Ποιοι είναι αυτοί; ρώταγε. Άλλοι ετούτοι άλλοι εκείνοι. Οι Έλληνοι ήτανε γίγαντες και θεριά και δράκοι» (σελ. 15).
ν

Δείτε επίσης:

Λογοτεχνία εγκλήματος με ταλέντο στις πωλήσεις Το «βουβό» Νόμπελ Λογοτεχνίας 2023 − Ποια είναι τα προγνωστικά Στον Νορβηγό συγγραφέα Γιον Φόσσε το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2023 Η νέα ποιητική συλλογή του Θεόδωρου Ζαφειρίου «Η ανορθογραφία των τραίνων» Τα 10 βιβλία που κρατάει ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης από το 2023 Μαρία Σχοινά «Η ζωή στο μπαλκόνι»: Ένα αισθαντικό μυθιστόρημα