Το τζαμί λέγεται τζαμί ή μασγίδιον και όχι τέμενος
ΙΣΤΟΡΙΑ
Από τον Αντώνη Κυριαζή
Ιστορική άγνοια, προχειρότητα και εθνική απροσεξία φανερώνει η χρήση της ελληνικής λέξης «τέμενος» για το μουσουλμανικό τζαμί.
Το τζαμί είναι ένας τόπος συγκέντρωσης των πιστών του Ισλάμ, προσανατολισμένος συνήθως προς τη Μέκκα. Image: Supplied
v
ΕΚΕΙΝΟΙ που χρησιμοποιούν την αρχαία ελληνική λέξη τέμενος στη θέση της τουρκικής λέξης cami (τζαμί) ή της γαλλικής mosque (μοσκ), προκειμένου να δηλώσουν τον ευκτήριο οίκο των μουσουλμάνων, κινδυνεύουν να φανούν ότι εκτός από αμαθείς και ανιστόρητοι είναι και εθνομηδενιστές.
Η λέξη τέμενος, που προέρχεται από το ρήμα τέμνω (τεμαχίζω, θυσιάζω), σήμαινε στην αρχαιότητα ένα αποκομμένο τεμάχιο γης το οποίο αφιερωνόταν στη λατρεία ενός θεού ή ήρωα. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε τα τεμένη του Διός στην Δωδώνη και της Δήμητρας στην Ελευσίνα, και στη δεύτερη του ήρωα Πέλοπα στην Ολυμπία (Πελόπιον) και του Οφέλτη στη Νεμέα.
Όμως δεν ήταν ένας απλός λατρευτικός χώρος, χώρος προσκύνησης, αλλά χώρος όπου θεραπεύονταν τα γράμματα και οι καλές τέχνες. Κάθε ιερό στην αρχαία Ελλάδα ήταν τέμενος Μουσών, δηλαδή ένα πανεπιστήμιο, όπως θα λέγαμε σήμερα.
Στα ιερά του Ασκληπιού διδασκόταν η ιατρική, στα ιερά της Αφροδίτης η αστρονομία, στα ιερά του Άρη η τέχνη του πολέμου, στα ιερά της Αρτέμιδος η βιολογία και ανάλογες τέχνες και επιστήμες στους άλλους ναούς των θεών. Γιατί οι άνθρωποι τότε είχαν, ή επεδίωκαν να έχουν, υψηλό φρόνημα, και δεν σέρνονταν σαν σκουλήκια γονυπετείς στο χώμα προσκυνώντας ως δούλοι κάποιο αόρατο και τρομερό πλάσμα της φαντασίας τους.
Από τα πλέον γνωστά τεμένη, με παγκόσμια ακτινοβολία, ήταν το Ιερό των Δελφών, που εξελίχθηκε σε πανελλήνιο κέντρο και ιερή πόλη του ελληνισμού. Και το τέμενος είναι ανώτερο του ναού, γιατί όπως υποδηλώνει και το ρήμα από το οποίο βγαίνει η λέξη, προϋπέθετε κάποια θυσία, δηλαδή τη συνειδητή στέρηση, τόσο σε υλικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο, ορισμένων αγαπημένων πραγμάτων και αποκτημάτων με στόχο την πνευματική ανέλιξη.
Ήταν επομένως ένας χώρος καθαρός, απαλλαγμένος από τις συνήθεις ανθρώπινες δραστηριότητες, τις μαζικές θρησκευτικές εκδηλώσεις και εμποροπανηγύρεις, ένας τόπος μυστικός, τυλιγμένος στη σιωπή, όπου γινόταν επικοινωνία του ανώτερου ανθρώπινου στοιχείου με το θείο.
Ότι πρόκειται για λέξη ιδιαίτερης σημασίας αποδεικνύεται από πολλές πηγές. Ο Πλάτωνας, υμνώντας την θεία τέχνη του Αριστοφάνη, του αφιέρωσε μετά το θάνατο του ποιητή το εξής επίγραμμα, παρομοιάζοντάς τον με τέμενος των Χαρίτων (Scholia Graeca in Aristophanem, XXIX):
Αι Χάριτες τέμενός τι λαβείν, όπερ ουχί πεσείται,
ζητούσαι, ψυχήν εύρον Αριστοφάνους.
Οι Χάριτες ναό γυρεύοντας γερό, που να μην πέσει,
για να κάτσουν μέσα, την ψυχή βρήκαν του Αριστοφάνη.
Αλλά και στις Νεφέλες του Αριστοφάνη διαβάζουμε (1360):
…αγλαόν Διός τέμενος
…λαμπρό τέμενος του Διός
Αυτοί, λοιπόν, που από διανοητική ίσως σύγχυση ταυτίζουν το μέρος όπου μαζεύονται οι μουσουλμάνοι με το τέμενος, εξισώνοντας αυτά τα δύο, θα πρέπει πρώτα να αναρωτηθούν: υπήρχε Ισλάμ στην εποχή του Πλάτωνα και του Αριστοφάνη; Υπήρχε στην αρχαιότητα Αλλάχ; Πώς επομένως τα ταυτίζουν; Πώς νομιμοποιούνται να γράφουν «Το τζαμί ή τέμενος…» (Βικιπαίδεια) ή «Το τέμενος που θα χτιστεί στον Βοτανικό…»;
Μια για πάντα: η φράση «μουσουλμανικό τέμενος» ή σκέτα «τέμενος» με αναφορά στο Ισλάμ θα πρέπει να σταματήσει και να λέγεται και να γράφεται, διότι δεν είναι ιστορικά ορθή.
Όταν αναφερόμαστε στον ευκτήριο οίκο των μουσουλμάνων, στον τόπο συγκέντρωσής τους, η ορθή ονομασία είναι τζαμί. Στις λατινογενείς γλώσσες, η λέξη που χρησιμοποιείται είναι mosque. Και εδώ βρίσκεται το μεγάλο ενδιαφέρον. Πρόκειται για την γαλλική απόδοση της ιταλικής λέξης moschea (ή moscheta) που ελήφθη από την αρμενική λέξη mzkit‘ που προέρχεται από την αραβική masjid που με τη σειρά της προήλθε από την βυζαντινή λέξη μασγίδιον.
Μασγίδιον στη γλώσσα των Βυζαντινών είναι το ιμάτιο, το πανωφόρι, αλλά και το ρούχο που στρώνει κάποιος για να κοιμηθεί. Και ονόμασαν οι Βυζαντινοί έτσι τους τόπους συγκέντρωσης των μουσουλμάνων, επειδή έστρωναν στο έδαφος τα ιμάτιά τους για να προσκυνήσουν, στρεφόμενοι προς τη Μέκκα. (Glossarium ad Scriptores Mediae & Infimae Graecitatis, λήμμα Μασγίδιον, 885).
Κάτι περισσότερο ήξεραν οι Βυζαντινοί.
Αλλά και οι ίδιοι οι μουσουλμάνοι, όταν θέλουν να αναφερθούν στα πιο ονομαστά ιερά τους, χρησιμοποιούν τη λέξη Μασγίδιον, και μάλιστα γραμμένη με ελληνικούς χαρακτήρες, όπως αυτή η ανάρτηση στο Facebook:
Masajid / Mosques / Moschea / μασγίδιον
Η άσκεφτη και αυτοματοποιημένη χρήση λέξεων που τις παπαγαλίζουμε χωρίς να γνωρίζουμε τον ιστορικό τους ορίζοντα, δείχνει πόσο μακριά από τον ίδιο τον εαυτό τους βρίσκονται οι σημερινοί Έλληνες, θυμίζοντας τον Αβασκαμό του Αγά του Παπαδιαμάντη, ο οποίος, πριν από 120 χρόνια, αναρωτιόταν:
Και τον Άρρωστον, τον χρόνιον, των 444 ετών ασθενή, ποιος θα τον αβασκάνει;
Τα αποτελέσματα δεκαετιών νωθρής και απρόσεκτης στάσης και συμπεριφοράς απέναντι στην ελληνική ιστορία και παράδοση τα ζούμε σήμερα με τους γείτονές μας Τούρκους και Αλβανούς να διεκδικούν τμήματα του ελληνικού εδάφους. Πρέπει να συνέλθουμε πριν να είναι πολύ αργά.
v
Τζαμί στο Wangen bei Olten της Ελβετίας. Τα δύο πρώτα τζαμιά που φτιάχτηκαν στην Ελβετία το 1963 και το 1978 είχαν έναν μιναρέ. Το 2009 με δημοψήφισμα, οι Ελβετοί επέβαλαν με ποσοστό 57,5% την απαγόρευση ανέγερσης τζαμιών με μιναρέ, με το αιτιολογικό ότι λόγω σχήματος είναι σύμβολο πολέμου. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος προστέθηκε στο Σύνταγμα της χώρας. Image: Supplied
